Interview met Wout Peters van Blue Zone Vijlen

In het hoogste dorp van Nederland, Vijlen, groeit onder de naam Blue Zone Vijlen een beweging waarin inwoners, professionals en organisaties samen bouwen aan een gezonder en hechter dorp. Eén van de drijvende krachten is Wout Peters: oud-ambulanceverpleegkundige, adviseur bij 2diabeat en samen met zijn partner Maud “impulsdrager” van Blue Zone Vijlen.

Van ambulance naar community

Wout werkte zo’n vijfentwintig jaar in de zorg: in het ziekenhuis, op de IC, de spoedeisende hulp en later op de ambulance. En juist daar zag hij iets wringen.

“De zorg is in Nederland maximaal goed georganiseerd. We hebben goede huisartsen, praktijkondersteuners, diëtisten, leefstijlcoaches, sportscholen, noem maar op. Toch blijven de aantallen mensen met leefstijl gerelateerde problemen stijgen. Op de ambulance zagen we steeds vaker 112-meldingen met klachten waarbij leefstijl de oorzaak was. Dan weet je: we doen dan wel veel goed, maar het is wél dweilen met de kraan open.”

Van ZZ naar GG via MM

In Groningen volgde hij de master Healthy Ageing Professional en in Veendam ging hij aan de slag met het concept “van ZZ naar GG via MM”: van Ziekte & Zorg naar Gezondheid & Gedrag via Mens & Maatschappij. Niet nóg een gezondheidsprogramma erbovenop, maar via de community zelf werken aan gezondheid. Daar hoort ook een andere manier van onderzoeken bij: participatief actieonderzoek, met inwoners in de praktijk direct samenwerken.

Leren van Blue Zones

De inspiratie komt uit de zogeheten Blue Zones, regio’s in de wereld waar mensen bovengemiddeld gezond oud worden en waar leefstijlziekten zoals diabetes type 2 nauwelijks voorkomen.

“Daar is de ziektezorg vaak veel slechter geregeld dan bij ons, maar mensen worden toch gezonder oud. Natuurlijk eten ze daar overwegend gezond en bewegen ze de hele dag op een natuurlijke manier. Maar het echte verschil zit in de gemeenschap: mensen zijn niet alleen verantwoordelijk voor zichzelf, maar ook voor elkaar. Ze zijn samenredzaam in plaats van alleen zelfredzaam. Dat zijn wij in het Westen grotendeels kwijtgeraakt.”

Toen Wout en Maud in Vijlen kwamen wonen, voelden ze dat nog iets van die oude gemeenschapszin aanwezig was. Vroeger was het een hechte gemeenschap; nu overheerst steeds meer individualisering en eenzaamheid, net als in veel andere dorpen in Limburg en de rest van Nederland.

Dorpsraden in een leeg café

Symbool voor deze verandering is het oude dorpscafé. Het pand staat al tien jaar leeg. “Vroeger was dat het zenuwcentrum van het dorp: na de voetbal, harmonie of toneel ging iedereen daarheen. In gesprekken met inwoners hoorden we steeds weer: het is een doorn in het oog dat dit pand leegstaat.”

Begin dit jaar organiseerden Wout en Maud vier dorpsraden in dat lege café. Ze vroegen inwoners naar hun huidige situatie, hun gewenste situatie en hun eigen ideeën en oplossingsrichtingen. Daaruit kwam een duidelijke wens: een dorpstuin als plek voor ontmoeting, verbinding, nieuwe vriendschappen, gezonde voeding, beweging en ontspanning.

Tijdens één van de avonden stond een inwoner op die een permacultuurschool heeft. Hij bood zijn kennis kosteloos aan. Inmiddels ligt er een plan om de dorpstuin volgens permacultuurprincipes te realiseren. Twee professionele tuinders gaan hun kennis overdragen aan inwoners, zodat de tuin na twee jaar door het dorp zelf gedragen kan worden. De tuin moet dagelijks nutriëntrijke groente gaan leveren tegen kostprijs.

“Dan heb je een plek waar mensen gezond en betaalbaar kunnen eten, op een natuurlijk kunnen bewegen door in de tuin te werken, elkaar kunnen ontmoeten en tot rust te komen. Alle dimensies van Positieve Gezondheid komen daar samen. En als je straks voor één euro per dag 375 gram groente kunt halen, valt het argument ‘gezond eten is te duur’ een stuk moeilijker vol te houden.”

Een deelcafé in plaats van een gewoon dorpshuis

Uit diezelfde dorpsraden en aanvullende inspiratiesessies ontstond het idee van een Deelcafé in het oude dorpscafé. Geen klassiek dorpshuis met een vast programma, maar een plek waar verschillende vormen van geven en delen samenkomen.

Er wordt gedacht aan een ouder- en kindcafé met speelplek en boomhut, een  ontmoetingscafé met goede koffie, een Healthy Ageing-café voor activiteiten rond gezondheid, een “Lummelcafé” waar kinderen na school heen kunnen in plaats van achter het scherm, een huiswerkcafé met begeleiding door oudere inwoners en een creatief café vanuit het lokale kunstcollectief.

Belangrijk hierbij: de activiteiten worden niet “van bovenaf” georganiseerd, maar ontstaan uit ideeën en energie van inwoners zelf.

Van vrijwilliger naar deelgever

“Vrijwilligers zijn vaak mensen die deelnemen aan ‘iets van een ander’: een vereniging, een bestuur, een activiteit. Als het niet meer past, kun je er ook weer vrijwillig van afzien. Redenen om te stoppen kunne heel divers zijn, maar heeft ook vaak te maken met gebrek aan eigenaarschap. Zolang de regie elders ligt, word je nooit echt mede-eigenaar.

Binnen een Blue zone werken we niet met vrijwilligers. Inwoners zijn geen vrijwilliger, maar deelgevers. Ze geven een deel van zichzelf aan een geheel waar ze zelf ook deel van zijn. En daardoor krijg je er ook altijd iets voor terug: zingeving, betekenis, verbinding. Het is wederkerig en dat is precies waar Positieve Gezondheid over gaat.”

Technologie als hulpmiddel in plaats van doel

Hoewel het accent ligt op fysieke ontmoeting, zet Blue Zone Vijlen ook digitale middelen in, zoals de dorpsapp Hoplr. Inwoners kunnen daarin aangeven wat ze aan de community kunnen deelgeven en ook welke ondersteuning ze nodig hebben.

“Mensen die al vijftien jaar in Vijlen wonen en nauwelijks iemand kennen, durven online contact te leggen. Dat leidt daarna tot echte ontmoetingen en soms vriendschappen. Hoplr is geen doel op zich, maar helpt om sociaal kapitaal zichtbaar te maken en de drempel naar elkaar toe te verlagen.”

Tekst gaat verder onder afbeelding

Samenredzaam, ook in leefstijl

Landelijke programma’s zoals de ‘Wandeluitdaging’ en ‘Rookvrij en Fitter’ worden in Vijlen ingezet vanuit dezelfde logica: niet ‘jij moet het zelf oplossen’, maar samenredzaamheid.

“Bij Rookvrij en Fitter zeggen we niet: jouw rookverslaving is jouw probleem. We vragen: hoe kunnen we elkaar helpen? Dat maakt een wereld van verschil. Mensen gaan samen wandelen, koken, ontspannen. Verslaving doorbreken wordt een gezamenlijke opgave in plaats van een individueel falen.”

Weerstand als signaal

Die andere manier van werken levert ook weerstand op.

“Dat is logisch. Een apotheker die inkomsten verliest als patiënten minder medicatie nodig hebben, heeft een terecht punt. We willen geen vijand van de zorg zijn. Daarom denken we mee over andere werkvormen, zoals groepsconsulten in het dorp. Minder werkdruk, zelfde bekostiging, meer gezondheid.

Weerstand zien we niet als probleem, maar als een positief signaal: je raakt het systeem. Als we geen weerstand meer ervaren binnen Blue zone Vijlen, zijn we waarschijnlijk gewoon hetzelfde aan het doen dat we al jaren in de zorg doen. En dan blijven we waarschijnlijk ook krijgen wat we al jaren krijgen. De beweging naar ‘Zorg voor Gezondheid’ is echt een andere beweging en we zijn blij met de weerstand die we daarin ervaren. Het is een teken dat we op de goede weg zijn, zonder te weten wat de eindbestemming is.

Vooruitblik: van Vijlen naar Limburg

Als Wout vijf tot tien jaar vooruitkijkt, hoopt hij dat de dorpstuin draait, het deelcafé leeft en dat Vijlen laat zien wat mogelijk is als je de community en positieve gezondheid serieus neemt.

“Mijn droom is dat we met partners zoals Limburg Positief Gezond en Burgerkracht Limburg een learning community opzetten voor impulsdragers in andere dorpen. Geen blauwdruk van Vijlen, maar een leernetwerk waarin we de werkzame elementen van community-building delen. Elk dorp vult het op eigen manier in.

Als Vijlen andere dorpskernen in Limburg kan inspireren om op hun eigen manieren ‘Blue zone’ te creëren, dan zou dat zeker van toegevoegde waarde zijn.”

https://www.bluezonevijlen.nl/