Organisaties starten pilot Integrale Wijk Aanpak Hoensbroek

“Alleen door integraal samen te werken, kunnen we de vraag van burger echt centraal stellen”

Integrale samenwerking op wijkniveau met positieve gezondheid als uitgangspunt: deze ingrediënten vormen de basis van de pilot ‘Anders denken, Anders doen en Anders organiseren’ binnen het project Integrale Wijk Aanpak (IWA) Hoensbroek in Heerlen. Met de pilot, die op 2 mei gestart is, willen betrokken partijen (zie kader) hun activiteiten op het gebied van zorg en welzijn beter op elkaar afstemmen. Dat doen ze door anders te gaan werken en daarbij de schotten in de financiering waar mogelijk te omzeilen. Het uiteindelijk doel is een kwalitatief beter, effectiever en goedkoper zorg- en welzijnsaanbod waarin de vraag maar ook de mogelijkheden van de burger echt centraal komen te staan. En die burger meer eigen regie krijgt.

“Om dat te bereiken, is een hele andere werkwijze nodig”, zegt projectcoördinator Nicole de Baat. “De werkwijze Anders denken, Anders doen en Anders organiseren, is genoemd naar het voorbeeld van de proeftuin Ruwaard in Oss. Het is heel belangrijk dat dit op elk niveau gebeurt: van burger en professional tot manager en bestuurder. We gaan in deze wijk experimenteren en onderzoeken wat het betekent om de vraag en de mogelijkheden van die burger echt centraal te stellen en buiten bestaande kaders te denken. Want pas dan wordt het mogelijk om integraal samen te werken.” Dat is hard nodig, gezien de hardnekkige problematiek van Hoensbroek zoals die door de stuurgroep IWA in kaart werd gebracht.

Problematiek Hoensbroek

Hoensbroek is een stadswijk met 19.150 inwoners. Er wonen relatief veel mensen met een lage sociaaleconomische status. Ook is sprake van een sterke vergrijzing en ontgroening. Afgezet tegen de rest van Zuid-Limburg, hebben de wijkbewoners een minder gezonde leefstijl: ze bewegen minder, er zijn relatief gezien veel (zware) rokers en de wijk telt bovengemiddeld veel mensen met overgewicht en obesitas. Wat betreft meedoen, een van de dimensies van positieve gezondheid, zijn de cijfers voor Hoensbroek evenmin goed. Nicole de Baat: “Mensen hebben vaak het gevoel dat ze niet mee kúnnen doen en voelen zich sociaal buitengesloten. De werkloosheid in de wijk draagt daar aan bij.” Karin Kremer, beleidsmedewerker welzijn van de gemeente Heerlen vult aan: “In de wijk zijn verschillende activiteiten die gericht zijn op positieve gezondheid en participatie. Maar daar wordt nog onvoldoende gebruik van gemaakt.” Volgens Burgerkracht Limburg is het belangrijk om onder burgers te peilen waarom zij hier weinig gebruik van maken en waar zij echt behoefte aan hebben.

De problemen in de wijk komen tot uitdrukking in de hoge zorgkosten. Zo bedragen de kosten van de Zorgverzekeringswet (Zvw) hier jaarlijks ongeveer 60 miljoen euro, vooral door de hoge kosten voor medisch specialisten en de geestelijke gezondheidszorg. Wat opvalt, is dat het bedrag veel hoger is dan je zou verwachten als je rekening houdt met de kenmerken van de inwoners, zoals leeftijd en geslacht. Daarnaast maakt ongeveer twintig procent van de gezinnen gebruik van meerdere voorzieningen in het sociaal domein. Om daar verandering in te brengen, hebben meerdere zorg- en welzijnsorganisaties hun werkwijze al veranderd en zijn er diverse projecten gestart. Kenmerkend voor al deze projecten: het verbeteren van de kwaliteit van zorg en ondersteuning, het terugdringen van de kosten en meer eigen regie bij de burger. Enkele voorbeelden: de wijkgerichte aanpak van de huisartsen in de PlusPraktijk Gezondheidscentrum Hoensbroek Noord, de Nieuwe GGZ en de nieuwe werkwijze van de thuiszorgmedewerkers van MeanderGroep (Ruimte voor Resultaat).

MijnPlan

Ook Heerlen STAND-BY! hoort in dit rijtje thuis. Deze coöperatie van zorg- en welzijnsorganisaties regelt in Heerlen de Wmo-taken op het gebied van begeleiding, ondersteuning en dagbesteding in Heerlen. Heerlen STAND-BY!, dat destijds begon als pilot in Hoensbroek, startte op 1 januari met de werkwijze MijnPlan: samen met de professional stelt de burger een plan op dat antwoord geeft op de vragen: wat wil ik, wat kan ik, welke stappen ga ik zetten en welke hulp heb ik daar bij nodig. Het is de bedoeling om MijnPlan verder te ontwikkelen in de pilot IWA Hoensbroek. Om tot één samenhangend plan voor diverse vraagstukken van de burger te komen, is het nodig dat verschillende professionals samenwerken en daarbij kijken naar alle leefgebieden van de burger. “Uiteindelijk willen we één werkwijze hanteren voor alle professionals in het medische en sociale domein”, zegt Nicole de Baat. In de Proeftuin Ruwaard in Oss is daar al ervaring mee opgedaan. In de pilot in Hoensbroek wordt een andere werkwijze onder andere bevorderd door, waar nodig, de schotten in de financiering te omzeilen. Het gaat daarbij om de financiering van zorg en welzijn op basis van de Zvw, de Wmo, de Jeugdwet en de Wet Collectieve Gezondheid. Ook aan een tweede belangrijke voorwaarde wordt voldaan: professionals in Hoensbroek werden waar nodig de afgelopen maanden geschoold in de uitgangspunten van de werkwijze van IWA: (positieve) gezondheid, kwaliteit en betaalbaarheid. Ze spreken nu dezelfde taal, gaan uit van dezelfde visie en hebben elkaar leren kennen. “In de pilot willen we hen nu meer met elkaar verbinden en de samenwerking bevorderen”, vertelt Elvira van Bergen, directeur van Heerlen STAND-BY! “Bovendien willen we de verschillende initiatieven in de wijk graag met elkaar verbinden. Losse interventies hebben zeker impact, maar waar het om gaat is dat echte impact wordt bereikt wanneer ze in samenhang worden ingezet. De aanpak in de Gezonde Wijk Overvecht in Utrecht heeft laten zien dat dit werkt”, zegt Wiro Gruisen, manager Regio-regie bij zorgverzekeraar CZ. De meeste partijen die deelnemen aan de pilot, participeren in de proeftuin MijnZorg. Dit was een regionaal experiment (2014-2017) dat nu wordt doorontwikkeld en waarin duurzaamheid van zorg het streven is. IWA Hoensbroek is bovendien onderdeel van de preventiecoalitie die CZ en de gemeente Heerlen zijn aangegaan: het ministerie van VWS subsidieert de samenwerking van zorgverzekeraars en gemeenten, die besloten hebben om samen preventie activiteiten op te zetten.   

Voorrang geven

In de pilot Anders denken, Anders doen en Anders organiseren willen partijen zich in de samenwerking eerst richten op problemen die dominant zijn in de wijk. Op basis van een analyse van de data die voor het project verzameld werden, heeft de stuurgroep IWA Hoensbroek vier thema’s benoemd die voorrang krijgen: de GGZ-problematiek, gezinnen met multi-problematiek, participatie en leefstijl (preventie). Elvira van Bergen: “Dit is goed onderzocht.” Wiro Gruisen vult aan: “Het begint met de vraag wat iemand wil. Daarbij is het heel belangrijk om te kijken welke vraag mogelijk achter die vraag schuilgaat. Iemand meldt zich bijvoorbeeld met hoofdpijn bij de huisarts. Als je dan doorvraagt, kan blijken dat sprake is van stress die wordt veroorzaakt door schulden.” Het is duidelijk dat de huisarts dit probleem niet alleen kan oplossen, maar hier anderen bij nodig heeft; dat kunnen bijvoorbeeld zelfhulpgroepen zijn of andere professionals. “Door de casus echt als uitgangspunt te nemen, en op de hoogte te zijn van elkaars expertise, kun je heel anders gaan werken”, stelt Arnout van Stokkom, projectmanager Pluspraktijken vanuit de zorggroep Huisartsen Oostelijk Zuid Limburg. “Het is goed dat we die verbinding maken en in de praktijk gaan brengen”, vindt hij. Hiermee is de pilot in Hoensbroek een voorloper voor andere wijken en huisartsenpraktijken in de regio. Elvira van Bergen: “Veel problemen worden als medische problemen opgepakt, terwijl er vaak andere problemen achter schuilgaan. Het is belangrijk dat we duurzame oplossingen gaan aanbieden.” Nicole de Baat knikt. “Daarom”, zegt zij, “is het zo belangrijk dat het principe van anders denken, doen en organiseren breed gedragen wordt, ook op bestuursniveau. Dat heeft tijd nodig. Al werkende zal blijken hoe we de werkwijze precies invullen. Op termijn willen we inzichtelijk maken wat we zo kunnen besparen.”
Om de effecten te meten, geldt de recente inventarisatie van de problematiek als een nulmeting. Deze meting zal verschillende keren worden herhaald. Daarnaast is het verloop van het proces onderwerp van overleg. De pilot duurt twee jaar. “Als we kunnen laten zien dat deze aanpak leidt tot een betere gezondheid en betaalbaarheid, zal dat als een katalysator werken”, zegt Wiro Gruisen. “En”, benadrukt hij, “mogelijk draagt dit ook bij aan een oplossing voor de personeelstekorten in zorg en welzijn. Want door deze manier van werken wordt het werken in deze regio aantrekkelijker voor (nieuwe) medewerkers. Het is immers precies wat zij willen: er voor mensen kunnen zijn en hun echte vraag centraal stellen.”
Tekst Karin Burhenne

Deelnemende partijen aan de pilot in het project IWA Hoensbroek
•    Gemeente Heerlen
•    MeanderGroep (onder andere thuiszorg)
•    Mondriaan (GGZ)
•    MetGGZ
•    Huisartsen Oostelijk Zuid-Limburg (OZL)
•    Heerlen STAND-BY! (coöperatie zorg- en welzijnsorganisaties)
•    Burgerkracht Limburg
•    Zorgverzekeraar CZ
•    Robuust (programmamanagement)