Ontmoetingsplekken helpen om mensen gezonder te maken

Gezondheid niet als doel op zich

Met de introductie in 2011 van het concept ‘positieve gezondheid’ gaf de arts Machteld Huber gezondheid een nieuwe dynamiek. In haar optiek is gezondheid ‘het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven.’

Gezondheid is volgens Huber niet een doel op zich, maar een middel om iets te bereiken en gaat ook om beleving. Ze visualiseerde dit in een spinnenweb en geoperationaliseerd in zes domeinen: lichaamsfuncties, mentaal welbevinden, zingeving, kwaliteit van leven, meedoen en dagelijks functioneren (zie figuur 1).

Figuur 1

Toegang tot voorzieningen heeft invloed op gezondheid

Toepassingen van het concept positieve gezondheid zijn vooral bekend op individueel niveau, bijvoorbeeld binnen de eerstelijnszorg, waar huisartsen en praktijkondersteuners het spinnenweb bespreken met de persoon die naar het spreekuur komt. Of in het sociale domein waar medewerkers van het sociale wijkteam met kwetsbare mensen het gesprek over gezondheid aangaan.

Ervan uitgaande dat positieve gezondheid ook grote kansen biedt voor het bevorderen van de gezondheid op collectief niveau ontwikkelen GGD Limburg-Noord en GGD Zuid-Limburg een model waarbij de wijk het kader vormt voor positieve gezondheid. Als de wijk als een organisme of entiteit wordt beschouwd, wat zijn dan de factoren die de positieve gezondheid van de wijk bevorderen?

Sociologisch is de wijk een eenheid waarin mensen samenleven, sociale interacties hebben en waar voorzieningen zijn. Het is meer dan eens wetenschappelijk onderbouwd dat er een relatie bestaat tussen de fysieke en sociale omgeving en de individuele gezondheid en vice versa. De toegang tot voorzieningen, de veiligheid in de buurt en de hoeveelheid groen zijn allen van invloed op de gezondheid op individueel en collectief niveau.

Fietspaden hebben invloed op de gezondheid

Uit de literatuur is bekend dat de inrichting van de fysieke omgeving de gezondheid van mensen beïnvloedt. Het zien van groen uit het raam van je werkkamer heeft een positieve invloed op je mentale gesteldheid. De fysieke omgeving beïnvloedt de keuze voor (on)gezond gedrag.

Zeker als dit domein wordt uitgebreid met de sociale omgeving. Sociale voorzieningen of steunsystemen - sociale verbanden en netwerken - zorgen voor een betere volksgezondheid. Zo ook ontmoetingsplekken, plekken waar je met anderen kunt zijn om te praten, zorgen te delen of steun te krijgen.

Ook de aanwezigheid van veilige fietspaden, goede luchtkwaliteit en toegang tot gezonde voeding en voorzieningen - van dokter tot supermarkt - hebben invloed op de gezondheid in de wijk. Verder is het zaak om de leefomgeving van mensen zó in te richten dat dit stimuleert tot gezond gedrag.

Gezonde mensen in een gezonde samenleving

Het Limburgse model combineert fysieke, sociale en gezondheidsfactoren. Het behelst een integrale kijk op de gezondheid van de wijk en haar bewoners. Werken volgens dit model omvat niet alleen een aanpak vanuit positieve gezondheid, maar ook een bepaalde benadering van de problematiek. Het gaat niet alleen om (de data in) het model, maar vooral om het proces dat daarmee in gang gezet wordt. Een gezamenlijke inzet van professionals en buurtbewoners, om de buurt positief gezond te maken.

Het model verzamelt fysieke, sociale en gezondheidsdata over de wijk op basis van de zes domeinen van positieve gezondheid en is nadrukkelijk bedoeld om in gesprek te gaan met professionals in de wijk en bewoners. Zij kennen de wijk het beste en weten waar ruimte voor verbetering zit en zien de mogelijkheid voor verandering. De aanpak creëert eigenaarschap, zelfregie en gemeenschapsgevoel. De burgers blijven baas in eigen buurt en zoeken met eventuele hulp en ondersteuning naar voor hen passende maatregelen.

Het is een innovatieve exercitie

Een kanttekening is op zijn plaats: een gezonde leefomgeving leidt niet 1 op, of automatisch tot gezond gedrag. De relatie tussen leefomgeving en gezondheid is complexer en minder stuurbaar dan we wellicht zouden willen. Maar er ís wel een relatie, en die benutten om gezondheid in brede zin te beïnvloeden, is zeker de moeite waard.

Door: Bert Hesdahl
Bert Hesdahl is medewerker van de GGD Zuid-Limburg. Dit artikel is gebaseerd op een inleiding die Hesdahl op 28 maart verzorgde voor een zorgsalon van Tranzo, het kenniscentrum voor Zorg en Welzijn aan Tilburg University. Het thema van die bijeenkomst luidde: ‘Vanuit Positieve Gezondheid naar een veerkrachtige samenleving.’

Foto: Bas Bogers (Straatfotografie.com)
Bron: socialevraagstukken.nl