Samen vitaal ouder worden

Interview met Wout Peters van Blue Zone Vijlen In het hoogste dorp van Nederland, Vijlen, groeit onder de naam Blue Zone Vijlen een beweging waarin inwoners, professionals en organisaties samen bouwen aan een gezonder en hechter dorp. Eén van de drijvende krachten is Wout Peters: oud-ambulanceverpleegkundige, adviseur bij 2diabeat en samen met zijn partner Maud “impulsdrager” van Blue Zone Vijlen. Van ambulance naar community Wout werkte zo’n vijfentwintig jaar in de zorg: in het ziekenhuis, op de IC, de spoedeisende hulp en later op de ambulance. En juist daar zag hij iets wringen. “De zorg is in Nederland maximaal goed georganiseerd. We hebben goede huisartsen, praktijkondersteuners, diëtisten, leefstijlcoaches, sportscholen, noem maar op. Toch blijven de aantallen mensen met leefstijl gerelateerde problemen stijgen. Op de ambulance zagen we steeds vaker 112-meldingen met klachten waarbij leefstijl de oorzaak was. Dan weet je: we doen dan wel veel goed, maar het is wél dweilen met de kraan open.” Van ZZ naar GG via MM In Groningen volgde hij de master Healthy Ageing Professional en in Veendam ging hij aan de slag met het concept “van ZZ naar GG via MM”: van Ziekte & Zorg naar Gezondheid & Gedrag via Mens & Maatschappij. Niet nóg een gezondheidsprogramma erbovenop, maar via de community zelf werken aan gezondheid. Daar hoort ook een andere manier van onderzoeken bij: participatief actieonderzoek, met inwoners in de praktijk direct samenwerken. Leren van Blue Zones De inspiratie komt uit de zogeheten Blue Zones, regio’s in de wereld waar mensen bovengemiddeld gezond oud worden en waar leefstijlziekten zoals diabetes type 2 nauwelijks voorkomen. “Daar is de ziektezorg vaak veel slechter geregeld dan bij ons, maar mensen worden toch gezonder oud. Natuurlijk eten ze daar overwegend gezond en bewegen ze de hele dag op een natuurlijke manier. Maar het echte verschil zit in de gemeenschap: mensen zijn niet alleen verantwoordelijk voor zichzelf, maar ook voor elkaar. Ze zijn samenredzaam in plaats van alleen zelfredzaam. Dat zijn wij in het Westen grotendeels kwijtgeraakt.” Toen Wout en Maud in Vijlen kwamen wonen, voelden ze dat nog iets van die oude gemeenschapszin aanwezig was. Vroeger was het een hechte gemeenschap; nu overheerst steeds meer individualisering en eenzaamheid, net als in veel andere dorpen in Limburg en de rest van Nederland. Dorpsraden in een leeg café Symbool voor deze verandering is het oude dorpscafé. Het pand staat al tien jaar leeg. “Vroeger was dat het zenuwcentrum van het dorp: na de voetbal, harmonie of toneel ging iedereen daarheen. In gesprekken met inwoners hoorden we steeds weer: het is een doorn in het oog dat dit pand leegstaat.” Begin dit jaar organiseerden Wout en Maud vier dorpsraden in dat lege café. Ze vroegen inwoners naar hun huidige situatie, hun gewenste situatie en hun eigen ideeën en oplossingsrichtingen. Daaruit kwam een duidelijke wens: een dorpstuin als plek voor ontmoeting, verbinding, nieuwe vriendschappen, gezonde voeding, beweging en ontspanning. Tijdens één van de avonden stond een inwoner op die een permacultuurschool heeft. Hij bood zijn kennis kosteloos aan. Inmiddels ligt er een plan om de dorpstuin volgens permacultuurprincipes te realiseren. Twee professionele tuinders gaan hun kennis overdragen aan inwoners, zodat de tuin na twee jaar door het dorp zelf gedragen kan worden. De tuin moet dagelijks nutriëntrijke groente gaan leveren tegen kostprijs. “Dan heb je een plek waar mensen gezond en betaalbaar kunnen eten, op een natuurlijk kunnen bewegen door in de tuin te werken, elkaar kunnen ontmoeten en tot rust te komen. Alle dimensies van Positieve Gezondheid komen daar samen. En als je straks voor één euro per dag 375 gram groente kunt halen, valt het argument ‘gezond eten is te duur’ een stuk moeilijker vol te houden.” Een deelcafé in plaats van een gewoon dorpshuis Uit diezelfde dorpsraden en aanvullende inspiratiesessies ontstond het idee van een Deelcafé in het oude dorpscafé. Geen klassiek dorpshuis met een vast programma, maar een plek waar verschillende vormen van geven en delen samenkomen. Er wordt gedacht aan een ouder- en kindcafé met speelplek en boomhut, een  ontmoetingscafé met goede koffie, een Healthy Ageing-café voor activiteiten rond gezondheid, een “Lummelcafé” waar kinderen na school heen kunnen in plaats van achter het scherm, een huiswerkcafé met begeleiding door oudere inwoners en een creatief café vanuit het lokale kunstcollectief. Belangrijk hierbij: de activiteiten worden niet “van bovenaf” georganiseerd, maar ontstaan uit ideeën en energie van inwoners zelf. Van vrijwilliger naar deelgever “Vrijwilligers zijn vaak mensen die deelnemen aan ‘iets van een ander’: een vereniging, een bestuur, een activiteit. Als het niet meer past, kun je er ook weer vrijwillig van afzien. Redenen om te stoppen kunne heel divers zijn, maar heeft ook vaak te maken met gebrek aan eigenaarschap. Zolang de regie elders ligt, word je nooit echt mede-eigenaar. Binnen een Blue zone werken we niet met vrijwilligers. Inwoners zijn geen vrijwilliger, maar deelgevers. Ze geven een deel van zichzelf aan een geheel waar ze zelf ook deel van zijn. En daardoor krijg je er ook altijd iets voor terug: zingeving, betekenis, verbinding. Het is wederkerig en dat is precies waar Positieve Gezondheid over gaat.” Technologie als hulpmiddel in plaats van doel Hoewel het accent ligt op fysieke ontmoeting, zet Blue Zone Vijlen ook digitale middelen in, zoals de dorpsapp Hoplr. Inwoners kunnen daarin aangeven wat ze aan de community kunnen deelgeven en ook welke ondersteuning ze nodig hebben. “Mensen die al vijftien jaar in Vijlen wonen en nauwelijks iemand kennen, durven online contact te leggen. Dat leidt daarna tot echte ontmoetingen en soms vriendschappen. Hoplr is geen doel op zich, maar helpt om sociaal kapitaal zichtbaar te maken en de drempel naar elkaar toe te verlagen.” Tekst gaat verder onder afbeelding Samenredzaam, ook in leefstijl Landelijke programma’s zoals de ‘Wandeluitdaging’ en ‘Rookvrij en Fitter’ worden in Vijlen ingezet vanuit dezelfde logica: niet ‘jij moet het zelf oplossen’, maar samenredzaamheid.   “Bij Rookvrij en Fitter zeggen we niet: jouw rookverslaving is jouw probleem. We vragen: hoe kunnen we elkaar helpen? Dat maakt een wereld van verschil. Mensen gaan samen wandelen, koken, ontspannen. Verslaving doorbreken wordt een gezamenlijke opgave in plaats van een individueel falen.” Weerstand als signaal Die andere manier van werken levert ook weerstand op. “Dat is logisch. Een apotheker die inkomsten verliest als patiënten minder medicatie nodig hebben, heeft een terecht punt. We willen geen vijand van de zorg zijn. Daarom denken we mee over andere werkvormen, zoals groepsconsulten in het dorp. Minder werkdruk, zelfde bekostiging, meer gezondheid. Weerstand zien we niet als probleem, maar als een positief signaal: je raakt het systeem. Als we geen weerstand meer ervaren binnen Blue zone Vijlen, zijn we waarschijnlijk gewoon hetzelfde aan het doen dat we al jaren in de zorg doen. En dan blijven we waarschijnlijk ook krijgen wat we al jaren krijgen. De beweging naar ‘Zorg voor Gezondheid’ is echt een andere beweging en we zijn blij met de weerstand die we daarin ervaren. Het is een teken dat we op de goede weg zijn, zonder te weten wat de eindbestemming is. Vooruitblik: van Vijlen naar Limburg Als Wout vijf tot tien jaar vooruitkijkt, hoopt hij dat de dorpstuin draait, het deelcafé leeft en dat Vijlen laat zien wat mogelijk is als je de community en positieve gezondheid serieus neemt. “Mijn droom is dat we met partners zoals Limburg Positief Gezond en Burgerkracht Limburg een learning community opzetten voor impulsdragers in andere dorpen. Geen blauwdruk van Vijlen, maar een leernetwerk waarin we de werkzame elementen van community-building delen. Elk dorp vult het op eigen manier in. Als Vijlen andere dorpskernen in Limburg kan inspireren om op hun eigen manieren ‘Blue zone’ te creëren, dan zou dat zeker van toegevoegde waarde zijn.” https://www.bluezonevijlen.nl/

Interview met Geerke van der Meijden, voorzitter Raad van Bestuur LEVANTOgroep Sinds 1 april 2025 is Geerke van der Meijden voorzitter van de Raad van Bestuur van LEVANTOgroep, een organisatie die mensen met een psychische kwetsbaarheid ondersteunt om volwaardig mee te doen in de samenleving. Met een achtergrond als klinisch psycholoog zet Geerke zich al haar hele loopbaan in voor mensen met een ernstige psychiatrische kwetsbaarheid. De visie van Positieve Gezondheid sluit volgens haar naadloos aan bij de missie van LEVANTOgroep: samen werken aan herstel, eigen regie en betekenisvol leven. Positieve Gezondheid: meer dan de afwezigheid van ziekte “Voor mij gaat Positieve Gezondheid over veel meer dan de afwezigheid van ziekte,” vertelt Geerke. “Het is een brede blik op wat iemand nodig heeft om zich goed te voelen en met de uitdagingen van het leven om te kunnen gaan. In ons werk betekent dat dat we de kracht van het andere gesprek durven voeren. Niet meteen sturen of oplossen, maar eerst echt luisteren.” Ze ziet dagelijks wat dat oplevert: “Als je iemand werkelijk ziet, zonder oordeel, ontstaat er iets bijzonders. Mensen voelen zich gehoord en veilig om te delen wat er echt speelt. En juist dat is vaak het begin van beweging of verandering. Positieve Gezondheid nodigt uit om te kijken naar wat wél kan, naar veerkracht en zingeving. Dat maakt ons werk niet alleen waardevoller, maar ook menselijker.” Waarom Limburg deze beweging nodig heeft Volgens Geerke is het geen toeval dat juist Limburg zoveel aandacht besteedt aan Positieve Gezondheid. “Onze provincie kampt al jarenlang met gezondheidsachterstanden. In delen van Zuid-Limburg leven mensen korter en met meer gezondheidsproblemen dan elders in Nederland. Dat komt niet alleen door medische oorzaken, maar hangt ook samen met armoede, sociaal isolement, laaggeletterdheid en gebrek aan perspectief.” “Juist in die context biedt Positieve Gezondheid een waardevolle benadering. Het helpt mensen opnieuw te kijken naar wat voor hen betekenisvol is. Zingeving blijkt een krachtige drager van gezondheid. Als mensen ervaren dat hun leven ertoe doet, versterkt dat hun welzijn én veerkracht.” Zo werkt LEVANTOgroep aan Positieve Gezondheid Binnen LEVANTOgroep is Positieve Gezondheid een belangrijk uitgangspunt geworden. “We trainen onze medewerkers in het gedachtengoed en nemen in gesprekken de tijd voor wat echt telt: aandacht, gelijkwaardigheid en ruimte voor eigen regie,” legt Geerke uit. “Dat geldt niet alleen voor cliënten, maar ook voor medewerkers en vrijwilligers.” De organisatie past dit ook toe in haar personeelsbeleid. “We voeren geen functioneringsgesprekken meer, maar ontwikkelgesprekken. Daarin staat het welzijn en de beleving van de medewerker centraal. Geen vinkjes, maar echte aandacht. Ruimte om te groeien — in werk en als mens — dat is waar we voor gaan.” Voorbeelden uit de praktijk Een concreet voorbeeld van hoe LEVANTOgroep werkt aan zeggenschap en herstel, is te vinden binnen de geestelijke gezondheidszorg. “Mensen met een lange geschiedenis in de zorg krijgen weer invloed op hun dagelijks leven — over waar ze wonen, met wie, en zelfs wat er gegeten wordt,” vertelt Geerke. “Dat lijkt klein, maar het is van grote betekenis. We kijken breder dan diagnoses. In onze ambulante zorg beginnen we niet met een intake, maar met een open gesprek: wat geeft energie, wat doet ertoe?” Ook binnen woongroepen maken medewerkers ruimte voor het andere gesprek. “Niet alleen over zorg, maar over iemands wensen, geschiedenis en verlangens. We bedenken samen slimme, passende oplossingen en zorgen dat zorg zoveel mogelijk plaatsvindt in de eigen leefomgeving. Dichtbij, vertrouwd en samen met partners. Want alleen ga je sneller, maar samen kom je verder.” Kansen voor Limburg: welzijn en veerkracht centraal “Als we in Limburg meer kijken naar welzijn en veerkracht, en wat minder naar regels, hebben we de kans om bestaanszekerheid en perspectief te versterken,” zegt Geerke. “Het gaat erom dat iedereen, ongeacht achtergrond of situatie, de mogelijkheid krijgt om mee te doen en zich te ontwikkelen.” Ze ziet daarbij een unieke kracht in de Limburgse gemeenschap: “We hebben hier een sterke cultuur van omzien naar elkaar. Door mensen te betrekken en samen te zoeken naar wat mogelijk is, kunnen we barrières wegnemen en zorgen voor meer inclusiviteit en stabiliteit. Dat vraagt lef en samenwerking, maar juist daarin ligt de kracht om veerkrachtige gemeenschappen te creëren.” Een blik vooruit: gelijke kansen als vanzelfsprekendheid Over vijf jaar hoopt Geerke dat Positieve Gezondheid niet meer iets is waarover we praten, maar wat we dagelijks doen. “Ik hoop dat gelijke kansen en bestaanszekerheid dan geen idealen meer zijn, maar werkelijkheid. Dat jongeren opgroeien in een omgeving waar ze zich veilig voelen, gezien worden en tot bloei kunnen komen. Een provincie waar we niet langs elkaar heen leven, maar naar elkaar omkijken. Waar we vertrouwen geven in plaats van regels stapelen.” Tot slot: de mens achter het verhaal “Laten we blijven kiezen voor de mens achter het verhaal,” besluit Geerke. “Niet de systemen of regels centraal stellen, maar de levens van mensen, met hun dromen, zorgen en kracht. Als we elkaar blijven zien, ruimte geven en samenwerken over domeinen heen, maken we echt het verschil. Gelijke kansen, bestaanszekerheid en het gevoel dat je ertoe doet, dat gunnen we iedereen. Het begint bij luisteren, lef tonen en doen wat nodig is: op het juiste moment, op de juiste plek.”